Tang lễ của chồng tôi tổ chức vào một buổi sáng ẩm ướt, trời chẳng mưa mà đất cứ ướt nhẹp, như ai đó vừa lau rửa một thứ quá bẩn. Nhà tôi đầy người—họ hàng, láng giềng, bạn bè, cả những kẻ từng chẳng ưa gì ông ấy cũng kéo tới. Lễ tang mà, người ta không đến vì người chết, mà vì người sống.

Họ thắp nhang, khóc lóc, có người còn vỗ vai tôi, mắt đỏ hoe:
— Chị cố gắng giữ gìn sức khoẻ nhé, chú ấy đi đột ngột quá…

Tôi gật đầu, khuôn mặt cố giữ vẻ nặng trĩu như người ta mong đợi. Nhưng khi tôi ngẩng lên, nhìn vào di ảnh ông—tấm ảnh mà tôi chính tay chọn, vì đó là khoảnh khắc ông trông già, mỏi mệt, và cứng nhắc nhất—tôi không nhịn được. Tôi bật cười.

Không phải kiểu cười mỉm, cũng chẳng phải tiếng thở dài pha chút giễu cợt. Tôi cười phá lên.

Cả căn phòng như đông cứng. Những ánh mắt đổ dồn về phía tôi—người đàn bà vừa góa chồng chưa đầy 48 tiếng, đang ngồi cạnh linh cữu mà cười như thể xem hài kịch.

Một bà dì họ sán lại, thì thầm:
— Chắc chị ấy đau lòng quá hoá ra… tội ghê.

Tội? Không, tôi thấy mình vừa được trả tự do.

Suốt bốn mươi năm, tôi là vợ ông ấy. Tên ông là Đặng Văn Phán—nghe thôi cũng đủ biết ông sống kiểu gì. Gia trưởng, cứng nhắc, và kiểm soát mọi thứ từ thìa cơm đến giấc ngủ. Tôi từng thích đọc tiểu thuyết Pháp, ông bảo “phụ nữ đọc văn chương dễ hư”. Tôi từng muốn học thêm nghề may để tự mở tiệm, ông phán “ở nhà lo cơm nước cho chồng con đã, đừng mộng mơ”.

Mỗi lần tôi cãi lại, ông không đánh, nhưng cái im lặng của ông như con dao cùn, chém mãi cũng bật máu. Đến khi tôi chấp nhận sống như một cái bóng, ông mới cười hài lòng.

Cười như tấm ảnh kia.

Tối qua, sau lễ nhập quan, tôi ngồi một mình bên linh cữu, lặng lẽ nhấp chút rượu nếp. Tôi kể với ông về những lần ông sỉ nhục tôi trước mặt con, về đêm tôi ngồi trong bếp khóc khi ông ngủ ngon lành trong phòng máy lạnh.

Tôi bảo, “Phán à, ông biết không? Tôi từng nghĩ sẽ chết trước ông, để khỏi phải sống thêm một ngày nào nữa thế này. Nhưng ông lại đi trước. Tự nhiên, tôi thấy trời sáng quá.”

Sáng nay, sau tràng cười của tôi, lễ tang vẫn tiếp tục. Người ta thì thầm sau lưng tôi, vài người ái ngại, vài kẻ phẫn nộ, nhưng không ai dám nói gì trước mặt. Họ chỉ thấy một người đàn bà cười trên xác chồng. Họ không thấy cái xích vừa rơi khỏi cổ tôi.

Nhưng rồi, lúc tôi đang đứng tiễn khách, một người phụ nữ lạ xuất hiện. Không ai quen bà ta. Bà mặc váy đen, đeo kính râm, không khóc nhưng cũng không cười.

Bà ta lại gần tôi, giọng nhỏ nhẹ nhưng rắn:
— Bà là bà Phán?

Tôi gật.

— Tôi là mẹ của đứa con riêng ông ấy. Mười tám tuổi rồi.

Tôi không phản ứng gì. Mắt tôi chỉ nhìn vào tay bà ta—trên ngón áp út, chiếc nhẫn vàng hệt như của tôi.

Bà ta tiếp:
— Ông ấy hứa sẽ bỏ bà. Nói sống với bà như địa ngục. Tôi khuyên can mãi mà ông ấy vẫn quyết ở lại vì danh tiếng.

Lần này, tôi bật cười, nhưng là kiểu cười ngắn, sắc như dao. Tôi nói:
— Cô nói đúng. Ở với tôi đúng là địa ngục. Nhưng ông ấy tự chọn.

Rồi tôi bước đi, để lại bà ta đứng đó, cùng cái “bí mật cuối đời” mà ông ấy định giấu.

Ngày hôm đó, người ta xì xào chuyện tôi điên. Nhưng tôi thì biết rõ—đó là ngày đầu tiên tôi sống thật.